تکنیک PHA یا تجزیه و تحلیل خطر فرایند، مخفف عبارت Process Hazard Analysis است. در صنایع پرخطر، مانند صنایع شیمیایی و تولیدی، تدابیری برای کمک به جلوگیری از خطرات و حوادث بزرگ مانند انفجار، آتش‌سوزی و انتشار مواد شیمیایی سمی در نظر گرفته شده است؛ اما این تدابیر همیشه موثر واقع نمی‌شود. اکثر مقررات ایمنی فرایند در سراسر جهان، پس از وقوع حوادث ایمنی بزرگ وضع شده‌اند.

PHA چیست؟

PHA روشی برای ارزیابی ریسک فنی است. این تکنیک، فرایندهای صنعتی را برای شناسایی موقعیت‌های خطرناک و ارزیابی تأثیر بالقوه آن‌ها در صورت مدیریت نادرست، تجزیه‌وتحلیل می‌کند.

همان‌طور که گفتیم اگر فرایند یا ماده با دقت مدیریت نشود، خطرات ایمنی فرایند می‌تواند منجر به پیامدهای فاجعه‌باری شود؛ بنابراین انجام یک تکنیک PHA، برای شناسایی خطرات فرایند در اسرع وقت و اعمال اقداماتی برای کنترل آن‌ها بسیار مهم است.

تاریخچه تکنیک PHA

به‌عنوان‌مثال، یک کارخانه شیمیایی در هند به‌طور ناخواسته مواد شیمیایی خطرناکی را منتشر کرد که باعث مرگ هزاران نفر در سال ۱۹۸۴ شد. در سال‌های پس از این حادثه، هند قانون حفاظت از محیط‌زیست را تصویب کرد. موارد مهمی از این قبیل در دهه ۱۹۸۰، اداره ایمنی و بهداشت شغلی ایالات متحده را بر آن داشت تا مقررات مدیریت ایمنی فرایند (در ارتباط با مدیریت ریسک) را اجرا کند.

چرا از تکنیک PHA استفاده می‌کنیم؟

PHA توسط مقررات PSM و RMP OSHA در ایالات متحده و مقررات ایمنی فرایند و مدیریت ریسک در سراسر جهان مورد نیاز است.

این تکنیک یک تمرین مهندسی خوب است که به محافظت در برابر خطرات فرایند، آسیب به اموال، مشکلات کیفیت محصول و تبلیغات نامطلوب ناشی از حوادث کمک می‌کند. هزینه‌های مالی حوادث فاجعه‌بار، فوق‌العاده بالا است و PHA را می‌توان نوعی بیمه ارزان قیمت در نظر گرفت.

نحوه انجام تکنیک PHA

از آن‌جایی‌که روش‌های مختلفی برای انجام PHA وجود دارد، مهم است که ابتدا تیمی از متخصصان را برای هدایت فرایند انتخاب کنید. تیم‌های PHA باید شامل مهندسان، اپراتورها، تعمیر و نگهداری، سرپرستان و سایر کارکنان یا کارگرانی باشند که به خوبی با فرایند عملیاتی مورد بررسی آشنا هستند.

رهبر تیم به‌طورکلی مناسب‌ترین روش را برای ارزیابی فرایند انتخاب می‌کند. با توجه به ایمنی فرایند و حفاظت از محیط‌زیست، یافتن خطرات مربوطه می‌تواند اولین گام در یک PHA باشد؛ سپس انتخاب صحیح ساختاریافته‌ترین روشی که امکان شناسایی تا حد امکان خطرات را فراهم می‌کند مهم است.

روش‌های متداول برای PHA

روش‌های متداول برای تکنیک PHA شامل: تجزیه‌وتحلیل Bowtie، حالت شکست و تجزیه‌وتحلیل اثرات FMEA، مطالعات خطر و عملکرد HAZOPs، آنالیز پاپیونی، تجزیه‌وتحلیل درخت خطا FTA، تحلیل‌های «what if» و … هستند. در ادامه مروری کوتاه بر برخی از این روش‌های متداول داریم:

تکنیک Bowtie

تجزیه‌وتحلیل Bowtie به سازمان‌ها کمک می‌کند تا یک نمایش بصری از قرارگرفتن در معرض خطر بالقوه و سناریوهای احتمالی آن خطر، همراه با موانعی برای محافظت در برابر خطر داشته باشند.

تکنیک FTA

تجزیه‌وتحلیل درخت خطا یا FTA با فهرست‌کردن پیامدهای ناموفق بالقوه و کارهای عقب‌مانده، برای شناسایی علل احتمالی شروع می‌شود.

تکنیک FMEA

یک FMEA با شناسایی «حالت‌های شکست» یا نحوه انجام یک عملیات با توجه به شکست‌های احتمالی، به ارزیابی خرابی‌های طراحی کمک می‌کند. سپس تجزیه‌وتحلیل اثرات برای ترسیم نتایج حالت‌های شکست انجام می‌شود.

تکنیک HAZOP

HAZOP ابزار سیستماتیکی است که برای ارزیابی یک فرایند صنعتی و انحرافات احتمالی با شکستن آن در مراحل کوچک و قابل مدیریت استفاده می‌شود.

تکنیک what if

تجزیه‌وتحلیل “what if” یک جلسه طوفان‌فکری ساختاریافته در مورد آنچه که ممکن است در یک فرایند عملیاتی، از خطای انسانی گرفته تا خرابی تجهیزات، رخ دهد است. هدف، شناسایی سناریوهای خطر و اطمینان از وجود اقدامات حفاظتی برای جلوگیری از وقوع این سناریوها است.

مراحل انجام تکنیک PHA

مراحل انجام یک PHA معمولی به شرح زیر است:

• فرایند را برای تجزیه‌وتحلیل انتخاب کنید.
• تیم مونتاژ PHA را مشخص کنید.
• جلسات را برنامه‌ریزی کنید.
• روش دلخواه را انتخاب کنید.
• PHA را پیاده‌سازی کنید.
• یافته‌ها را مستند کنید.
• برنامه اقدام را توسعه دهید.

چالش‌های تجزیه‌وتحلیل خطر فرایند

تجزیه‌وتحلیل خطر در فرایندها ابزاری اساسی برای ایجاد ایمنی و کاهش خطرات است و ممکن است چالش‌هایی در این فرایند وجود داشته باشد که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:

کمبود داده‌های کافی: یکی از چالش‌های اساسی در تجزیه‌وتحلیل خطر، کمبود داده‌های کافی و دقیق است. برای انجام تجزیه‌وتحلیل دقیق خطرات، نیاز به داده‌های جامع و کاملی داریم که معمولاً در محیط‌های تجاری به دلیل محدودیت‌های مختلف، به‌دست‌آوردن آن‌ها مشکل است.

پیچیدگی فرایندها: بسیاری از فرایندها و فعالیت‌ها در سازمان‌ها به حدی پیچیده هستند که تجزیه‌وتحلیل خطر آن‌ها دشوار می‌شود. این پیچیدگی ممکن است باعث ایجاد تأخیر در انجام تجزیه‌وتحلیل گردد یا اطلاعات اشتباه تجزیه‌وتحلیل شود.

ارزیابی دقیق احتمال وقوع خطرات: ارزیابی دقیق احتمال وقوع خطرات یکی از مهم‌ترین مراحل تجزیه‌وتحلیل خطر است. اما تخمین این احتمال باتوجه‌به تعدادی عوامل ناشناخته می‌تواند دشوار باشد و به نتایج نادرستی منجر شود.

تفسیر نتایج: تجزیه‌وتحلیل خطر ممکن است به نتایج پیچیده و حجیمی منجر شود. تفسیر این نتایج و تشخیص اولویت‌ها و اقدامات مناسب نیاز به تخصص و تجربه دارد.

راهکارهای مواجهه با چالش‌ها

باتوجه‌به اینکه تجزیه‌وتحلیل خطر فرایند با چالش‌هایی روبه‌رو است، استفاده از راهکارهای مناسب که در ادامه معرفی می‌کنیم می‌تواند به بهبود عملکرد این ابزار کمک کند:

جمع‌آوری دقیق داده‌ها: جمع‌آوری داده‌های کافی از فرایند و حوادث گذشته می‌تواند به انجام تجزیه‌وتحلیل دقیق‌تر کمک کند.

استفاده از روش‌های تحلیلی پیشرفته: استفاده از روش‌هایی مانند شبکه‌های عصبی می‌تواند در انجام تجزیه‌وتحلیل خطرات به‌دقت بیشتری منجر شود.

همکاری تیمی: تجزیه‌وتحلیل خطر یک فرایند تخصصی است که نیاز به همکاری بین اعضای مختلف تیم دارد. همکاری و تبادل نظر در این زمینه می‌تواند به بهبود نتایج کمک کند.

جمع‌بندی

تکنیک PHA، یک بررسی کامل و گام‌به‌گام از رویه‌های عملیاتی کارخانه‌های شیمیایی و تولیدی است. هدف این تکنیک، شناسایی علل بالقوه و ارزیابی عواقب انتشار مواد شیمیایی خطرناک است. این فرایند به سازمان‌ها کمک می‌کند تا طیف وسیعی از خطرات شامل خرابی تجهیزات، عوامل انسانی، بهبود ایمنی، جلوگیری از خرابی و محافظت از محیط اطراف را شناسایی کنند.

اخذ گواهینامه ایزو معتبر

برای اخذ انواع گواهینامه ایزو از طریق صفحه دریافت ایزو درخواست خود را به صورت سریع ثبت کنید. برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید از طریق شماره‌های ۳۳۴۴۴۸۱۴-۰۲۳ و ۳۳۴۴۴۸۱۳-۰۲۳ با ما در تماس باشید یا از طریق تکمیل فرم اخذ ایزو کارشناسان ما با شما تماس خواهند گرفت.

این مقاله به صورت اختصاصی توسط تیم فنی ایزوسیستم آماده شده است، هرگونه بهره برداری بدون ذکر نام و آدرس منبع شرعا و قانونا ممنوع می باشد.