تکنیک های کنترل ریسک (Hazard ،Hazid ،Hazan و Hazop)
تکنیک های کنترل ریسک مجموعه روش‌هایی است که به‌وسیله آن شرکت‌ها زیان‌های احتمالی را ارزیابی کرده و برای کاهش یا حذف چنین تهدیداتی اقدام می‌کنند. کنترل ریسک جزء کلیدی پروتکل مدیریت ریسک سازمانی (ERM) یک شرکت و شامل شناسایی خطرات موجود در جنبه‌های فنی و غیرفنی کسب‌وکار، سیاست‌های مالی و… است.
مدیریت ایمنی (ERM) و کنترل ریسک در صنایع به کمک تکنیک‌های Hazard (خطر)، Hazid (شناسایی خطر)، Hazan (تجزیهوتحلیل خطر) و Hazop (تجزیهوتحلیل خطر و عملکرد) امکان‌پذیر است. به کمک این تکنیک‌ها می‌توانیم خطرات کنترل نشده در صنایع را شناسایی، تجزیهوتحلیل و کنترل کنیم. در ادامه با هرکدام از این تکنیک‌ها به‌صورت مختصر آشنا می‌شویم.
فهرست مطالب
Hazards (خطرات)
خطر را به‌عنوان «شرایطی که می‌تواند منجر به یک رویداد برنامه‌ریزی نشده یا نامطلوب شود» تعریف می‌کنند. خطر یک علت بالقوه برای ایجاد فاجعه است و پتانسیل ایجاد آسیب جدی به فرد یا محیط‌زیست را دارد. هر فعالیت، رویه، ماده، موقعیت یا شرایط دیگری که پتانسیل ایجاد آسیب را داشته باشد، یک خطر محسوب می‌شود. هر خطری منجر به یک فاجعه نمی‌شود، اما هر فاجعه‌ای نتیجه یک شرایط خطرناک است؛ خواه آن شرایط قبل از رویداد شناسایی شده باشد یا خیر.
خطرات معمولاً یکسان، یکنواخت، انحصاری و قابل‌انتقال نیستند و الگوی توسعه غیریکسانی دارند. ازاین‌رو هر خطر باید در زمان و مکان خود درک شود. موارد زیر شاخص‌های کلیدی برای توصیف خطرات از نظر وضعیت هستند:
- محدوده بزرگی و شدت
- زمان وقوع
- مدت‌زمان
- جدول زمانی توسعه
- محل و وسعت ناحیه آسیب‌دیده
- فرکانس
- امکان پیش‌بینی
- خطرات مرتبط
نتایج شاخص‌های کلیدی بالا به تخمین خطر نسبی هر رویداد کمک می‌کند. به‌عنوان‌مثال هر چه بزرگی رویداد یا شدت ضربه شدیدتر باشد یا زمان حادثه طولانی‌تر باشد، خطر بیشتر است. وجود تأسیسات بحرانی در ناحیه احتمالی وقوع حادثه، خطر را افزایش می‌دهد.
Hazid (شناسایی خطرات)
Hazid یکی از تکنیک های کنترل ریسک در سطح بالا است که معمولاً برای تأسیسات پرخطر استفاده می‌شود. تکنیک Hazid روشی سیستماتیک برای شناسایی خطرات و کاهش اثرات نامطلوب آنها است که می‌تواند باعث آسیب به پرسنل، اموال و محیط‌زیست شود. این تکنیک در مدیریت ایمنی و کنترل ریسک کاربرد دارد و برای تعیین اثرات نامطلوب قرارگرفتن در معرض خطرات و برنامه‌ریزی اقدامات لازم برای کاهش چنین خطراتی استفاده می‌شود.
Hazid یکی از بهترین روش‌های شناخته‌شده برای شناسایی خطرات است؛ زیرا رویکردی ساختاریافته برای شناسایی خطرات، پیامدهای نامطلوب و ارزیابی شدت و احتمال آنچه شناسایی می‌شود ارائه می‌دهد. همچنین شامل طراحان ماشین‌ها یا تجهیزات، مدیریت و کاربران نهایی می‌شود و از شناسایی کامل خطرات و روش‌های حفاظتی در محل کار اطمینان می‌دهد.
اهداف Hazid
از طریق Hazid، مدیریت با مشورت کارکنان، پیمانکاران و پرسنل ایمنی تلاش می‌کند خطرات را شناسایی کند. این سیستم را باید قبل از اصلاح هر گونه تسهیلات، تغییر در روش کار یا نیروی کار و در حین عملیات خاص استفاده کنیم. شناسایی خطرات در دو زمینه مهم به ما کمک می‌کند:
- تهیه لیستی از خطرات برای ارزیابی‌های بعدی با استفاده از سایر تکنیک‌های مدیریت ایمنی و کنترل ریسک
- انجام یک ارزیابی کیفی از اهمیت خطرات و اقدامات برای کاهش اثرات مخرب ناشی از آنها
مزایای Hazid
Hazid یک فرایند شفاف است و برای ایمنی کارخانه، تجهیزات و پرسنل عملیاتی حیاتی است. از مزایای استفاده از این سیستم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- یک روش انعطاف‌پذیر است که برای هر نوع نصب قابل‌اجرا است
- خطرات را در مراحل اولیه قبل از وقوع آشکار می‌کند
- از تجربه پرسنل عملیاتی به‌عنوان بخشی از تیم استفاده می‌کند
- خطرات، علت، پیامدها و اقدامات پیشگیرانه را شناسایی می‌کند
Hazan (تجزیهوتحلیل خطرات)
Hazan یک روش تجزیهوتحلیل خطر است که در مدیریت ایمنی و کنترل ریسک برای بررسی منطقی و سیستماتیک یک آیتم، فرایند، شرایط، تسهیلات یا سیستم کاربرد دارد و اولین گام در فرایندی است که برای ارزیابی ریسک استفاده می‌شود. این روش با تجزیهوتحلیل خطر، وضعیت سیستم و همچنین خرابی‌ها یا نقص‌ها، علل و پیامدهای رویدادهای غیرمنتظره را ممکن می‌کند.
اهداف Hazan
سه هدف اساسی برای انجام تحلیل خطر به روش HAZAN وجود دارد:
- شناسایی خطر: فهرست‌بندی خطرات مرتبط با وظایف کاری، رویدادها و شرایط مختلف
- شناسایی علت: تعیین اینکه چرا رویداد خطرناک است و تجزیهوتحلیل توالی رویدادهایی
- تعیین ریسک: تجزیهوتحلیل تأثیرات مرتبط با یک خطر معین
مراحل Hazan
Hazan پیش‌نیاز اساسی برای فرایند ارزیابی ریسک است که شامل تجزیهوتحلیل خطرات، ارزیابی خطرات موجود و تعیین اقدامات اصلاحی است. اجرایی‌کردن این فرایند سه مرحله دارد:
- تخمین زمان وقوع حادثه
- برآورد عواقب آن برای کارکنان، فرایند، کارخانه و عموم
- مقایسه نتایج دو مرحله اول برای کاهش احتمال وقوع یا به‌حداقل‌رساندن پیامدها نامطلوب
Hazop (تجزیهوتحلیل خطر و عملکرد)
Hazop یک تکنیک بازنگری طراحی است که برای شناسایی خطر و نواقص طراحی که ممکن است منجر به مشکلات عملکرد شود، استفاده می‌شود. این تکنیک یک بررسی ساختاریافته و سیستماتیک از فرایند برنامه‌ریزی شده یا موجود به‌منظور شناسایی و ارزیابی مشکلاتی است که ممکن است خطراتی را برای پرسنل یا تجهیزات ایجاد یا از عملیات کارآمد جلوگیری کنند.
Hazop معمولاً برای سیستم‌هایی استفاده می‌شود که مواد خطرناک را انتقال یا پردازش می‌کنند، یا فعالیت‌های خطرناک که عواقب عدم کنترل خطرات فرایند آن ممکن است از نظر آسیب به زندگی، محیط یا دارایی قابل‌توجه باشد. این تکنیک در ابتدا برای تجزیهوتحلیل سیستم‌های فرایند شیمیایی و عملیات معادن توسعه داده شد، اما بعداً به انواع دیگر سیستم‌ها و استفاده از نرم‌افزار برای ثبت انحراف و پیامدها گسترش یافت.
اهداف Hazop
Hazop یک تکنیک ساختاریافته و سیستماتیک مدیریت ایمنی و کنترل ریسک است. یک ویژگی منحصربه‌فرد از این روش این است که به کمک ابزارهای طوفان فکری و ارزیابی کیفی ریسک، تخیل اعضای تیم را در هنگام بررسی انحرافات احتمالی تحریک می‌کند. استفاده از این تکنیک به شما کمک می‌کند:
- خطرات و مسائل مربوط به عملکرد مرتبط با طراحی را شناسایی کنید.
- انحراف از هدف طراحی، علل انحراف، پیامدها و اقدامات حفاظتی را شناسایی کنید.
- فهرستی از اقدامات را با تاریخ مقرر تهیه و فرد مناسب را برای پیشبرد اقدامات تعیین کنید.
مزایای Hazop
Hazop برای ارزیابی خطرات در تأسیسات، تجهیزات و فرایندها مناسب است و قادر به ارزیابی سیستم‌ها از منظرهای متعددی است. مزایای این تکنیک برای سازمان شما به شرح زیر است:
- هنگام رویارویی با خطراتی که تعیین کمیت آنها دشوار است مفید است.
- خطراتی که ریشه در عملکرد و رفتار انسان دارد را کاهش می‌دهد.
- خطراتی که تشخیص، تجزیهوتحلیل، جداسازی و پیش‌بینی آنها دشوار است را شناسایی می‌کند.
- با روش طوفان فکری داخلی تخیل اعضا تیم را تحریک می‌کند.
- اصول آن ساده‌تر و شهودی‌تر از سایر ابزارهای رایج مدیریت ریسک است.
آیا تکنیک های کنترل ریسک، تمام ریسک‌های موجود را حذف می‌کنند؟
حذف کامل همه خطرات در هیچ حالتی ممکن نیست. هدف کنترل ریسک به‌حداقل‌رساندن خطرات و مدیریت ریسک است، اما نمی‌تواند آنها را به طور کامل حذف کند. برخی از ریسک‌ها به‌صورت ذاتی در محیط کسب‌وکار یا ماهیت صنعت وجود دارند، درحالی‌که برخی دیگر ممکن است از شرایط پیش‌بینی نشده ناشی شوند. کنترل ریسک بر کاهش ریسک‌های پیش‌بینی نشده و کمک به ایجاد انعطاف‌پذیری تمرکز می‌کند.
چگونه شرکت‌ها می‌توانند ریسک‌های جدید را شناسایی کنند؟
شناسایی ریسک‌های نوظهور می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، زیرا اغلب شامل موقعیت‌های جدید یا به‌سرعت در حال تغییر است. شرکت‌ها به کمک ابزارهای مختلف می‌توانند استراتژی‌های متنوعی را برای شناسایی و نظارت بر ریسک‌های نوظهور به کار گیرند. برخی از این اقدامات شامل موارد زیر است:
- به‌روز نگه‌داشتن روندهای صنعت، اخبار و تحقیقات برای شناسایی خطرات احتمالی
- درنظرگرفتن تحولات احتمالی آینده و پیامدهای آن برای سازمان
- تجزیهوتحلیل داده‌ها برای شناسایی الگوها یا روندهایی که ممکن است خطرات در حال ظهور را نشان دهد
- تشویق کارمندان برای به‌اشتراک‌گذاری بینش‌های خود را در مورد خطرات احتمالی
- ایجاد یک تیم مدیریت ریسک اختصاصی مسئول نظارت و پاسخگویی به ریسک‌های نوظهور
جمع‌بندی
کنترل ریسک زیرمجموعه‌ای از مدیریت ریسک است. مدیریت ریسک فرایند فراگیر شناسایی، ارزیابی و اولویت‌بندی ریسک‌ها در یک سازمان است، اما کنترل ریسک به طور خاص بر اجرای استراتژی‌هایی برای کاهش یا حذف ریسک‌های شناسایی شده متمرکز است.
تکنیک های کنترل ریسک بخش مهمی از مدیریت کسب‌وکار مدرن است. با استفاده ترکیبی از تکنیک‌های کنترل ریسک مانند Hazard (خطر)، Hazid (شناسایی خطر)، Hazan (تجزیهوتحلیل خطر) و Hazop (مطالعات خطر) کسب‌وکارها می‌توانند خطرات موجود را به حداقل برسانند و انعطاف‌پذیری خود را افزایش دهند.
اخذ گواهینامه ایزو معتبر
ایزوسیستم با همکاری برترین مراجع صدور (CB)، انواع گواهینامه‌های بین‌المللی ایزو (ISO) را برای سازمان‌ها و سایر مراکز تجاری و غیرتجاری صادر می‌کند. شرکت دانش بنیان خانه مدیران، ایزوسیستم را به‌عنوان برند تجاری خود ثبت کرده و از سال ۱۳۸۵ در حوزه ارائه خدمات مشاور مدیریت و صدور گوهینامه‌های بین‌المللی ایزو فعالیت می‌کند.
برای اخذ ایزو از طریق صفحه دریافت ایزو درخواست خود را به صورت سریع ثبت کنید. برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید از طریق شماره‌های ۳۳۴۴۴۸۱۴-۰۲۳ و ۳۳۴۴۴۸۱۳-۰۲۳ با ما در تماس باشید یا از طریق تکمیل فرم اخذ ایزو کارشناسان ما با شما تماس خواهند گرفت.
این مقاله به صورت اختصاصی توسط تیم فنی ایزوسیستم آماده شده است، هرگونه بهره برداری بدون ذکر نام و آدرس منبع شرعا و قانونا ممنوع می باشد.
ایزوسیستم برترین مرکز صدور مدارک بین المللی ایزو و دارنده مجوز سازمان صنعت، معدن و تجارت می باشد.
هشدار: مراقب نیش مراکز بدون مجوز رسمی در حوزه ی خدمات مشاوره و صدور گواهینامه های ایزو باشید!
