تکنیک پوکایوکه چیست؟

تکنیک پوکایوکه یا اصلاح اشتباه، مکانیزمی است که برای جلوگیری از خطای انسانی ایجاد می‌شود. هدف از این سیستم مهار، تصحیح یا برجسته‌کردن یک خطا در زمان وقوع است. Poka-yoke در زبان ژاپنی تقریباً به معنای “پرهیز از غافلگیری” یا “پرهیز از اشتباهات” است. این تکنیک را به‌صورت همسو با شش سیگما و استراتژی کایزن طراحی کرده‌اند.

مفهوم پوکایوکه از کجا سرچشمه می‌گیرد؟

این نظریه توسط دکتر Shigeo Shingo، مهندس صنایع که به‌عنوان مشاور برای مزدا، میتسوبیشی و تویوتا فعالیت داشت ارائه شد. او همچنین کتابی تحت عنوان “کنترل کیفیت صفر: بازرسی منبع و سیستم Poka-Yoke” نوشت و در این کتاب تلاش کرد تا مفهوم «کنترل کیفیت صفر» را بیان کند؛ یعنی موقعیتی که دیگر نیازی به بازرسان نیست چون از خطاهای کیفیتی یا به‌طورکلی جلوگیری می‌شود یا در منبع شناسایی می‌شوند. به قول دمینگ، به جای اینکه در پایان مسیر، کیفیت را کنترل کنید آن را در طول فرایند، تولید کنید.

مفهوم «طراحی مراحل فرایند برای بی‌خطا بودن» در ابتدا باکا-یوکه نامیده می‌شد، اما دکتر شینگو پس از اینکه متوجه شد که برچسب “ضد احمق” برای کارگران تحقیرآمیز است، نام آن را به پوکایوکه تغییر داد.

آشنایی با پوکایوکه

اساساً پوکایوکه مثل محافظی عمل می‌کند که از پیشروی فرایند به مرحله بعدی تا زمانی که شرایط مناسب فراهم شود، جلوگیری می‌کند. این تکنیک می‌تواند مکانیزم هشدار یا کنترل باشد. هشدارها برای جلوگیری از بروز خطا یا نقص‌های اضافی طراحی شده‌اند و مکانیسم‌های کنترلی، از پیشروی فرایند به مرحله بعدی بدون کنترل نهایی، جلوگیری می‌کنند.

چرا ضد خطا به طور سیستماتیک در تولید اعمال نمی‌شود؟

در نگاهی کلی با سه دلیل اولیه برای عدم تمایل در استفاده از تکنیک پوکایوکه مواجه می‌شویم:

اولاً، اکثر مردم تمایل به خوش‌بین بودن دارند و از نظر زمانی هم محدود هستند. معتقدند چرا برای مسائلی که ممکن است هرگز اتفاق نیفتد وقفه بندازیم و به اقدامات پیشگیرانه فکر کنیم؟

ثانیاً، در اغلب جوامع با فقدان تفکر «مشکل را از ریشه رفع کنید» رو‌به‌رو هستیم. معمولا بین طراحان و اپرتورهای اجرای فرایند، تعامل کمی صورت می‌گیرد و مشکلات به‌صورت اساسی پیش‌بینی نمی‌شوند.

همچنین برخی از تکنیک‌های پوکایوکه باعث افزایش زمان اجرای فرایند می‌شوند. اپراتورها برای اینکه از روتین روزانه خود عقب نمانند موافق با اجرای اصول پوکایوکه نیستند.

پوکایوکه در تولید

در تولید، سه نوع اصلی پوکایوکه برای تضمین کیفیت وجود دارد که هر کدام می‌توانند یک روش کنترل یا یک روش هشدار باشند. این روش‌ها شامل موارد زیر هستند:

• تماس
• با ارزش ثابت
• مرحله حرکت

روش‌های تماس

این روش به دستگاه‌های حسگری متکی هستند که تشخیص می‌دهند محصول با دستگاه تماس برقرار می‌کند یا خیر. این تماس می‌تواند فیزیکی باشد، مانند یک پین که باید به درستی قرار گیرد، یا از طریق انرژی که در آن پرتوهای فوتوالکتریک عیوب را تشخیص می‌دهند.

روش‌های با ارزش ثابت

از روش‌های با ارزش ثابت در تکنیک پوکایوکه، زمانی استفاده می‌کنیم که یک فرایند باید چند بار انجام شود؛ مانند سفت‌کردن پیچ‌ها. یا زمانی که برا تکمیل یک کار، چند عملیات مرتبط باید انجام گیرد.

روش‌های گام حرکتی

این نوع از روش‌ها نظارت می‌کنند که آیا یک حرکت یا مرحله در یک بازه زمانی مشخص رخ داده است یا خیر. برای مثال چراغ نشانگر را درنظر بگیرید که اگر مرحله‌ای در چرخه ماشین به ترتیب یا بازه زمانی مناسب انجام نشود، روشن می‌شود. روش‌های گام حرکتی معمولاً بر حسگرها و دستگاه‌ها تکیه می‌کنند تا تشخیص دهند که اقدامات مناسب رخ داده است.

محدوده کاربرد پوکایوکه

از پوکایوکه در بخش‌های مختلف هر کالا یا سازمان می‌توان استفاده کرد. برای مثال به موارد زیر توجه کنید:

• هنگامی که یک مرحله از فرایند شناسایی شده است که در آن خطای انسانی می‌تواند باعث بروز اشتباه یا نقص شود.
• در یک فرایند خدماتی، که در آن مشتری می‌تواند خطایی مرتکب شود که بر خروجی تأثیر می‌گذارد.
• در مرحله دستی فرایند، زمانی که خروجی به کارگر دیگری منتقل می‌شود.
• هنگامی که یک خطای جزئی در مراحل اولیه باعث ایجاد مشکلات بزرگ در مراحل بعدی می‌شود.
• زمانی که عواقب یک خطا گران یا خطرناک است.

روش پیاده‌سازی پوکایوکه

برای پیاده‌سازی تکنیک پوکایوکه مراحل زیر را دنبال کنید:

• فلوچارت فرایند را رسم کنید. هر مرحله را مرور کنید و در مورد مکان و زمان احتمال وقوع خطاهای انسانی فکر کنید.
• برای هر خطای احتمالی، طول فرایند را بررسی کنید تا منبع آن را پیدا کنید.
• راه‌های بالقوه‌ای را در نظر بگیرید تا وقوع خطا را غیرممکن کند. در نظر گرفتن شامل موارد زیر می‌شود:
  • حذف: حذف مرحله‌ای که باعث خطا می شود.
  • جایگزینی: جایگزینی استپ با مرحله‌ای ضد خطا.
  • تسهیل: انجام عمل صحیح بسیار آسان‌تر از خطا است.
• اگر نمی‌توانید وقوع خطا را غیرممکن کنید، به راه‌هایی برای تشخیص خطا و به حداقل رساندن اثرات آن فکر کنید. روش‌های بازرسی، عملکردهای تنظیم، و عملکردهای نظارتی را که در زیر توضیح داده شده‌اند، در نظر بگیرید.
• برای هر خطا بهترین روش یا دستگاه ضد اشتباه را انتخاب کنید. آن را تست کنید، سپس آن را اجرا کنید. در این بخش سه نوع روش برای بازرسی بازخورد سریع ارائه می‌دهند:
  • بازرسی منبع، قبل از انجام مرحله فرایند، صحت شرایط را بررسی می‌کند. اغلب خودکار است و از ادامه روند تا زمانی که شرایط مناسب باشد جلوگیری می‌کند.
  • خود بازرسی به این معنی است که کارگران بلافاصله پس از انجام کار، آن را بررسی می‌کنند.
  • بازرسی پی‌درپی در مرحله بعدی فرایند که توسط کارگر انجام می‌شود.

۶ اقدام رایج در تکنیک پوکایوکه

۱-     تغییرات در طراحی قالب برای کارایی

در برخی از عملیات‌ها استفاده از یک قالب خاص ضروری است. به عنوان مثال یک قالب مهر‌زنی. تغییرات کوچک در نحوه استفاده یا قرارگیری قالب می‌تواند به محصول و خود قالب اسیب بزند.

حالا چگونه باید از این امر اجتناب کنیم؟ این تنها در این صورت ممکن است که مثلا با استفاده از پین‌ها نحوه جاگیری قالب را تثبیت کنیم.

۲-     تغییرات در طراحی فیکسچر برای سازگاری

این مرحله نسبتاً شبیه به مورد قبل است، با یک تفاوت کلیدی: قسمتی که روی آن کار می‌شود می‌تواند به اشتباه در یک فیکسچر (غیرممکن کردن قرار دادن نادرست قطعه) قرار داده شود و در نتیجه مشکلات کیفیت ایجاد شود.

۳-     سنسور برای جلوگیری از پردازش محصولات معیوب

سناریوهای زیادی وجود دارد که در آن یک حسگر می‌تواند مشکل را تشخیص دهد. رایج‌ترین سنسورهای تکنیک پوکایوکه در زیر لیست شده اند:

• سوئیچ محدود
• سنسور مجاورت
• مادون قرمز

۴-     سیستم بینایی برای اصلاح ناهنجاری‌ها

یک سیستم بینایی تصاویر را می‌گیرد، آن‌ها را تجزیه‌وتحلیل می‌کند و در موارد ازپیش‌تعیین‌شده اقدامی را آغاز می‌کند.برای مثال، ممکن است تشخیص دهد که یک قطعه در موقعیت بدی قرار گرفته است یا یک مرحله قبل از دیگری انجام شده است. به عنوان پاسخ، ممکن است زنگ هشدار به صدا درآورد یا عملیات را تا زمانی که یک تغییر مثبت ایجاد شود متوقف کند.

۵-     چک لیستی برای تشریح مراحل

چک لیست یکی از ضعیف‌ترین اقدامات در تکنیک‌ پوکایوکه است. هنگامی که هیچ رویکرد دیگری که در بالا ذکر شد امکان‌پذیر نبود، استفاده از این سیستم به اپراتورها کمک می‌کند. هرچه عناصر چک لیست بیشتر در محتوای کار ادغام شوند، بهتر است.

۶-     راه‌حل‌های خلاقانه برای جلوگیری یا شناسایی خطاها با حداقل سرمایه‌گذاری

پوکایوکه یک علم نیست؛ بلکه یک هنر است. در طول فرایند فرصت‌های زیادی را مشاهده خواهید کرد که بسته به کاربرد، شکل‌های متفاوتی به خود می‌گیرند. بهینه کردن فرایند به شکل‌های مختلف، بدون وارد کردن آسیب به روند و هدف اصلی از عهده‌ی افراد خلاق و توانمد برمی‌آید.

پوکایوکه در زندگی روزمره

تکنیک پوکایوکه فقط در صنعت تولیدی کاربرد ندارد. در اینجا چند نمونه دیگر از این تکنیک که در زندگی روزمره رخ می‌دهد را مرور می‌کنیم:

• اگر در ماشین لباسشویی بسته نباشد روشن نمی‎‌شود.
• پس از پر‌شدن باک، نازل پمپ بنزین به تامین سوخت ادامه نمی‌دهد.
• اگر سوئیچ را در ماشین جا بگذارید در قفل نمی‌شود.
• مجبور کردن کامیون‌ها برای قرار گرفتن زیر یک مانع در یک محدوده مشخص، قبل از اینکه به زیر پلی با همان ارتفاع بروند. این رویکرد بیشتر در ژاپن قابل مشاهده است.

اجرای poka-yoke برای از بین بردن خطاهای ناامن

Poka-yoke را می‌توان در مناطق مختلفی استفاده کرد. به عنوان مثال، در پین‌های راهنما، شمارنده‌ها، آلارم‌ها و چک‌لیست‌ها. آن‌ها می‌توانند با آزمایش ویژگی‌های فیزیکی محصول، مانند شکل یا رنگ، وضعیت را برطرف کنند. همچنین می‌توانند عواملی مانند زمان‌بندی، حرکات، یا مراحل فرایند را از طریق نظارت یا تأیید بررسی کنند.

نمونه‌های زیادی از تکنیک پوکایوکه در زندگی روزمره وجود دارد. به عنوان مثال، هنگام پارک کردن ماشین، یکی از مراحل این است که دنده را در پارک قرار دهید. اگر راننده این مرحله را فراموش کند، ماشین آلارمی ارسال می‌کند و به شما یادآوری می‌کند که ماشین را در دنده مناسب قرار دهید. اگر خودرو در حالت خنثی باشد و روی شیب پارک شود، ممکن است خودرو از فضای پارک خارج شده و وارد ترافیک شود. همچنین، اگر راننده بخواهد خودرو را در حالی که در دنده مناسب نیست، استارت بزند، به گیربکس آسیب وارد می‌‍شود.

اصول اجرای پوکایوکه

۳ مورد از روش‌های اجرای تکنیک پوکایوکه به‌عنوان روش برتر شناخته می‌شوند:

۱-     فرصت‌های اجرا را بیابید

هر زمان که یک فرایند را مرور می‌کنید، مانند تجزیه‌وتحلیل کار استاندارد، به یاد داشته باشید که مراقب فرصت‌های پوکایوکه باشید. کار استاندارد فقط در مورد درک اجزای زمان چرخه نیست، بلکه تمرینی است که به شما کمک می‌کند اطلاعات مختلف را جمع‌آوری کنید، از جمله نقاط شکستی که می‌توانند از اشتباه شما سود ببرند.

۲-     خلاق باشید

هیچ محدودیتی برای اینکه راه‌حل مناسب پوکایوکه برای یک موقعیت معین چیست وجود ندارد. به یاد داشته باشید که از مهارت‌ها و ایده‌های خلاقانه کارکنان خود استفاده کنید، زیرا ممکن است آن‌ها از قبل راه‌حلی عالی برای شما داشته باشند و فقط منتظر فرد توانمندی برای اجرای پوکایوکه باشند.

۳-     از دیگران الگو بگیرید

از اقدامات دیگران الهام بگیرید. این فرایند می‌تواند از رقیبان، تامین‌کنندگان یا مشتریان شما سرچشمه بگیرد. سایر سازمان‌ها با حیطه‌های فعالیت مختلف، می‌توانند مکانی عالی برای یافتن ایده‌های پوکایوکه‌ای باشند که می‌توانند برای فرایندهای شما تطبیق داده شوند. همچنین، به یاد داشته باشید که نگاهی به پوکایوکه‌ا‌ی بیندازید که در زندگی روزمره، شما را احاطه کرده است.

خلاصه

بسیاری از سیستم‌ها وجود دارند که خطاهای انسانی را بدون نیاز به سرمایه‌گذاری سنگین کاهش می‌دهند. برخی از آن‌ها در واقع یک مرحله به فرایند اضافه می‌کنند (به عنوان مثال، چیدن اجزاء قبل از مونتاژ معمولاً مانع گم شدن قطعات و مونتاژ سریع‌تر آن‌ها می‌شود) اما عیوب را تا ۸۰ درصد کاهش می‌دهند.

تکنیک پوکایوکه یک روش موثر برای ازبین‌بردن برخی از عیوب پیش از بروز است. poka-yoke اغلب می‌تواند به شناسایی خطا در مراحل اولیه کمک کند و هزینه کار مجدد و احتمال رسیدن خطا به مشتری نهایی را کاهش دهد.

اخذ گواهینامه ایزو معتبر

ایزو سیستم با همکاری برترین مراجع صدور (CB) اقدام به صدور گواهینامه‌های بین‌المللی ایزو (ISO) برای شرکت‌ها، سازمان‌ها و سایر مراکز تجاری و غیرتجاری می‌نماید. این مجموعه برترین مرکز اخذایزو با مجوز رسمی سازمان صنعت، معدن و تجارت در رتبه یک شرکت‌های مشاور مدیریت و واحد برتر فنی و مهندسی در کل کشور قرار دارد.

برای اخذ انواع گواهینامه ایزو می‌توانید از طریق صفحه دریافت ایزو درخواست خود را به صورت سریع ثبت کنید. برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید از طریق شماره‌های ۳۳۴۴۴۸۱۴-۰۲۳ و ۳۳۴۴۴۸۱۳-۰۲۳ با ما در تماس باشید یا از طریق تکمیل فرم اخذ ایزو کارشناسان ما با شما تماس خواهند گرفت.

این مقاله به صورت اختصاصی توسط تیم فنی ایزوسیستم آماده شده است، هرگونه بهره برداری بدون ذکر نام و آدرس منبع شرعا و قانونا ممنوع می باشد.